Stypiński Józef Jacenty (1880–1943), nauczyciel, poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej.
Ur. 17 VIII w Warszawie, był synem Józefa i Emilii z Jasińskich.
Po zdaniu matury w r. 1899 w II Gimnazjum Państw. w Warszawie S. studiował na Wydz. Fizyczno-Matematycznym Uniw. Warsz. do r. 1903, a następnie do r. 1905 w Inst. Politechnicznym w Warszawie, gdzie otrzymał dyplom inżyniera. Równocześnie po uzyskaniu jesienią 1903 świadectwa nauczycielskiego uczył matematyki w warszawskich prywatnych żeńskich szkołach średnich: Heleny Kowalewskiej (do r. 1905), Sabiny Tegazzo-Chmielewskiej (do r. 1911), Matyldy Karwowskiej, od r. 1905 Emilii Szteinbokówny (do r. 1917), Anieli Hoene-Przesmyckiej (w r. szk. 1905/6), Emiliana Konopczyńskiego (1906–17) oraz Władysławy Lange (1909–13); ponadto w r. szk. 1905/6 uczył arytmetyki w Gimnazjum Żeńskim Józefy Gagatnickiej. W l. 1908–13 był wiceprezesem, a w l. 1915–17 prezesem Zarządu Głównego Stow. Nauczycielstwa Polskiego. Od r. 1909 należał do Związku Młodzieży Polskiej «Zet».
W czasie pierwszej wojny światowej, w r. 1915, działał S. najpierw w Zjednoczeniu Narodowym, ugrupowaniu zbliżonym do Narodowej Demokracji, a po zajęciu Warszawy przez wojska niemieckie w sierpniu t.r. zmienił orientację i został członkiem Zarządu Ligi Państwowości Polskiej. W r. 1916 został wybrany do Rady Miejskiej w Warszawie; od 24 VII 1916 do 22 II 1919 był sekretarzem jej Prezydium oraz reprezentował ją w sekcji szkolnej warszawskiego Magistratu. Po przejęciu szkolnictwa Król. Pol. przez Dep. WRiOP Tymczasowej Rady Stanu (następnie Rady Regencyjnej) był od 1 X 1917 inspektorem szkolnym w Warszawie i pozostał na tym stanowisku także po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Był (do r. 1921) członkiem i wiceprezesem Zarządu Głównego Inspektorów Szkolnych; na Zjeździe Koleżeńskim Inspektorów Szkolnych (13 IV 1919) zasiadał w jego Prezydium. Od 1 IX 1919 pełnił funkcję inspektora szkolnego krajowego, a od 1 VII r.n. wizytatora szkół w Min. WRiOP. Działał też w powołanym w styczniu 1919 Tow. Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych. Dn. 30 VIII 1922 został delegowany przez Min. WRiOP do międzyministerialnej komisji, której celem było zbadanie rozdziału gmachów państw. w Wilnie. Od r. 1924 był prezesem Zarządu Głównego Stow. Urzędników Państw. Należał do Związku Patriotycznego, który po przewrocie majowym 1926 r. współtworzył Związek Naprawy Rzeczypospolitej. Sprawował również funkcję prezesa Rady Naczelnej Związku Seniorów Organizacji Młodzieży Narodowej (w r. 1927 weszła do Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej). Opracował zbiory ustaw i przepisów dotyczących nauczycieli, m.in. Ustawę z dnia 1 lipca 1926 r. o stosunkach służbowych nauczycieli (W. 1927) oraz Prawo nauczyciela polskiego (wspólnie ze Stanisławem Marszałkiem, W. 1929).
Przed wyborami do Sejmu RP 4 III 1928 wszedł S. do Centralnego Komitetu Wyborczego Pracowników Państw., Prywatnych i Samorządowych Współpracy z Rządem Marszałka Józefa Piłsudskiego. Został wybrany na posła z listy BBWR w okręgu nr 1 (Warszawa). W Sejmie zasiadał w komisjach budżetowej i oświatowej. Referował preliminarze budżetowe Min. WRiOP na r. szk. 1928/9 (2, 4 VI 1928), brał udział w dyskusjach nad projektami budżetu MSW (1 II 1929) i Min. WRiOP (6–7 II 1929) na r. szk. 1929/30, zgłaszał poprawki do ustawy o stosunkach służbowych nauczycieli (28 II, 6 III 1930). Dn. 28 VI 1928 wybrano go do Zarządu Głównego Zjednoczenia Pracy Wsi i Miast; był jego prezesem od grudnia 1929 oraz publikował w jego organie „Przełom”, w którego komitecie redakcyjnym zasiadał w r. 1930. W tym okresie, 31 VIII t.r., przewodniczył w Wilnie wiecowi przeciw rewizjonistycznemu wystąpieniu (z 10 VIII) niemieckiego ministra Gottfrieda Treviranusa. Dn. 19 IX wszedł do Wydz. Wykonawczego Głównego Komitetu Wyborczego Zjednoczenia Pracy Wsi i Miast. Próby uzyskania większej samodzielności Zjednoczenia w ramach BBWR doprowadziły do ograniczenia jego pozycji; S. nie kandydował w wyborach do Sejmu 16 XI. Był naczelnikiem Wydz. Nauki i Szkół Wyższych Min. WRiOP (od 1 XI) i prezesem Zarządu Głównego Robotniczego Inst. Oświaty i Kultury im. Stefana Żeromskiego oraz sekretarzem redakcji „Oświaty i Wychowania” (od 12 X 1935). Dn. 1 IX 1936 został kuratorem Okręgu Szkolnego w Krakowie. Współorganizował Zjazd Uczestników Ruchu Niepodległościowego Związku Młodzieży Polskiej, który obradował 28 i 29 XI t.r. w Warszawie. Dn. 4 VI 1938 dokonał otwarcia Domu Plastyka przy ul. Łobzowskiej 3 w Krakowie. Na temat organizacji oświaty publikował artykuły w „Przeglądzie Pedagogicznym”, „Szkole Powszechnej” i „Życiu Urzędników”.
Po wybuchu drugiej wojny światowej, 4 IX 1939 wyjechał S. z Krakowa i przez Bochnię, Sandomierz, Lublin, Sokal, Brody dotarł do Krzemieńca; tam 17 IX t.r. zastało go wkroczenie Armii Czerwonej. Potem przebywał we Lwowie i Przemyślu, a po ok. roku przedostał się do Warszawy, gdzie zamieszkał u córki, Romany. Był tamże kierownikiem biura dzielnicowego Rady Opiekuńczej Miejskiej (od r. 1941 Polski Komitet Opiekuńczy) i przewodniczącym tajnej Miejskiej Komisji Oświaty i Kultury. Ok. 15 I 1943 został aresztowany przez Niemców w łapance (wg Włodzimierza Gałeckiego został zatrzymany przez Gestapo w biurze Polskiego Komitetu Opiekuńczego na Pradze) i uwięziony na Pawiaku. Następnie wywieziono go do obozu koncentracyjnego na Majdanku, gdzie zmarł 13 II 1943. S. był odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1924), Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (1928), Złotym Krzyżem Zasługi (1938) oraz brązowym i srebrnym Medalami «Za długoletnią służbę» (1938).
W małżeństwie zawartym 29 X 1903 ze Stanisławą Marianną Wachowską miał S. dwie córki: Romanę (ur. 1904) i Sabinę Lipińską (ur. 1906) oraz syna Andrzeja Józefa (zob.).
Karykatura przez Jerzego Szwajcera, w: „Świat” R. 12: 1917 nr 52; – Bolewski A., Pierzchała H., Losy polskich pracowników nauki w latach 1939–1945. Straty osobowe, Wr. 1989 (błędne okoliczności śmierci); Kto był kim w Drugiej RP? (fot.); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Małopolski słownik biograficzny uczestników działań niepodległościowych 1939–1956, Kr. 2002 XIII; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Słown. pol. tow. nauk., II cz. 3; Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminariów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych, Lw.–W. 1924; Walczak M., Ludzie nauki i nauczyciele podczas II wojny światowej. Księga strat osobowych, W. 1995 (błędna data śmierci); Współcz. działacze polit.; – Borkowski J., Naprawiacze w latach 1926–1935, Związek Naprawy Rzeczypospolitej i Zjednoczenie Pracy Wsi i Miast, „Dzieje Najnowsze” R. 17: 1982 nr 2 s. 49, 58, 61, 65; Chojnowski A., Piłsudczycy u władzy. Dzieje Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, Wr. 1986; Chrzan B., Ofiary eksterminacji i terroru hitlerowskiego spośród nauczycieli i pracowników szkolnictwa m. Krakowa, „Roczn. Kom. Nauk Pedagog.” T. 8: 1968 s. 201 (błędna data śmierci); Domańska R., Pawiak. Więzienie Gestapo. Kronika 1939–1944, W. 1978; Garlicki A., Od maja do Brześcia, W. 1981; Kołodziej W., Szkolnictwo w województwie krakowskim w latach 1939–1948, Tor. 1995 s. 9; Łuczyńska B., Koło Krakowskie TNSW na tle prac Towarzystwa Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych 1884–1939, Kr. 1991; Micewski A., W cieniu marszałka Piłsudskiego, W. 1969; Młody las, W. 1959 s. 5, 57; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; Towarzystwo Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych (przeszłość i teraźniejszość), W. 1938 s. 6; Waingertner P., «Naprawa» 1926–1939. Z dziejów obozu pomajowego, W. 1999; tenże, Ruch zetowy w Drugiej Rzeczypospolitej. Studium myśli politycznej, Ł. 2006; Zawadzki J., Samorząd Warszawy od r. 1916 do r. 1929, w: Warszawa, W. 1929 s. 57 (fot.); – Gałecki W., Jeszcze raz przez życie. Wspomnienia, Kr. 1966; Spraw. stenogr. Sejmu 1928–30; Warszawa oświatowa, W. 1916; W pięćdziesiątą rocznicę powstania „Zetu”. Sprawozdanie ze Zjazdu Uczestników Ruchu Niepodległościowego Związku Młodzieży Polskiej („Młodzieży Narodowej”) 28 i 29 XI 1936 r. w Warszawie, W. 1937 s. 10, 28, 89, 98, 163; Wanat L., Za murami Pawiaka, W. 1972 s. 562; – Kalendarzyk polityczno-historyczny miasta stoł. Warszawy na rok 1917, W. [1917]; – AAN: Min. WRiOP, sygn. 5942 (akta personalne S-ego, fot.); Arch. M. Stoł. W.: Inst. Politechn., sygn. 1741 (teczka studencka, fot.); B. Jag.: Koresp. W. Semkowicza, sygn. Przyb. 213/81, Przyb. 660/88, rkp. 9589 IV k. 9–40; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 4597 t. 5 k. 1–12 (koresp. W. Kotowicza), rkp. 6366 k. 244 (koresp. L. Kamykowskiego), rkp. 9045 (koresp. K. Nitscha); – Informacje synowej S-ego, Jadwigi Stypińskiej z W.
Mariusz Ryńca